“Capitalism, Socialism and Democracy”, gepubliceerd in 1942 biedt een diepgaande analyse van de toekomst van het kapitalisme en de mogelijke overgang naar het socialisme. De auteur, de Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter, presenteert een complexe en genuanceerde visie op economische en politieke systemen, waarbij hij zowel de sterke punten als de zwakheden van het kapitalisme belicht.
Het werk is opmerkelijk vanwege zijn interdisciplinaire benadering, waarin economische analyse wordt gecombineerd met sociologische, historische en politieke inzichten.
Grote Depressie schaadde het vertrouwen in het kapitalisme
Schumpeters werk is geschreven tegen de achtergrond van de Grote Depressie en de opkomst van totalitaire regimes in Europa. Deze gebeurtenissen hadden het vertrouwen in het kapitalisme en de democratie ernstig geschaad. In dit klimaat van onzekerheid en verandering probeerde Schumpeter de fundamentele krachten te begrijpen die de economische en politieke systemen vormgeven.
Creatieve destructie
In dit cruciale deel van het boek introduceert Schumpeter zijn beroemde concept van ‘creatieve destructie’. Hij betoogt dat het kapitalisme een dynamisch proces is waarbij nieuwe innovaties constant oude structuren vervangen. Dit proces is volgens hem de drijvende kracht achter economische groei en vooruitgang.
Creatieve destructie werkt als volgt: ondernemers introduceren nieuwe producten, productieprocessen, organisatievormen of markten. Deze innovaties dagen bestaande bedrijven en structuren uit. Sommige oude bedrijven passen zich aan, terwijl andere falen en verdwijnen. Dit proces leidt tot economische groei en vooruitgang, maar brengt ook onzekerheid en instabiliteit met zich mee.
Een voorbeeld van creatieve destructie is de opkomst van de auto-industrie. De introductie van de auto leidde tot het verdwijnen van vele bedrijven in de paardenkoetsindustrie. Tegelijkertijd creëerde het nieuwe industrieën en banen en veranderde het de manier waarop mensen leefden en werkten.
Schumpeters visie op monopolies is opmerkelijk
In tegenstelling tot veel economen van zijn tijd, ziet hij monopolies niet noodzakelijk als problematisch. Hij stelt dat tijdelijke monopolies een beloning zijn voor innovatie en nodig zijn om investeringen in onderzoek en ontwikkeling te stimuleren. Volgens Schumpeter zullen succesvolle monopolies uiteindelijk worden uitgedaagd door nieuwe innovaties, waardoor het systeem dynamisch blijft.
Vooruitgang onder het kapitalisme
Schumpeter wijst op verschillende vormen van vooruitgang onder het kapitalisme. Ten eerste is er aanzienlijke economische groei. Hij gebruikt het voorbeeld van de Verenigde Staten, waar vanaf de Industriële Revolutie tot de jaren 1940 de totale productie met gemiddeld 2 procent per jaar toenam. Deze groei vertaalde zich in een stijging van het gemiddelde inkomen en een verbetering van de levensstandaard voor velen.
De verbeterde levensstandaard uit zich niet alleen in hogere inkomens, maar ook in de beschikbaarheid van betere en goedkopere producten voor een breder publiek. Schumpeter geeft het voorbeeld van witte kousen, die in de 19e eeuw alleen voor de adel betaalbaar waren, maar in de jaren 1940 zo algemeen beschikbaar waren dat zelfs fabrieksmeisjes ze konden betalen. Dit voorbeeld illustreert hoe kapitalistische productie luxegoederen transformeert tot algemeen beschikbare producten.
De rationalisering van de samenleving
Een ander belangrijk aspect van de kapitalistische vooruitgang is wat Schumpeter de ‘rationalisering’ van de samenleving noemt. Het kapitalisme heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van economische rationaliteit, die nu wordt toegepast in diverse gebieden zoals ruimtevaart, geneeskunde en rechtspraak. Deze rationalisering heeft geleidelijk de magie en mystiek van vroeger vervangen door een meer wetenschappelijke en analytische benadering van problemen.
Kapitalisme stimuleert innovatie en uitvindingen
Tenslotte benadrukt Schumpeter de rol van het kapitalisme in het stimuleren van innovatie en uitvindingen. Het kapitalistische systeem, met zijn nadruk op concurrentie en winst, moedigt hard werk en creativiteit aan. Dit heeft geleid tot belangrijke technologische vooruitgang. Schumpeter stelt dat we het kapitalisme moeten bedanken voor onze hoge levensstandaard en onze grootste uitvindingen, zoals koelkasten, vliegtuigen, radio en televisie.
Lees of beluister hier in 15 minuten Joseph Schumpeters “Socialisme en Democratie“
